Γράφει ο Κώστας Νικολάου
Διδάκτωρ Περιβαλλοντολόγος, τ. Επισκέπτης Καθηγητής ΑΠΘ
Τα σχεδιαζόμενα 6 εργοστάσια καύσης
Η γεωγραφική κατανομή των 6 μονάδων καύσης απορριμμάτων ανά εξυπηρετούμενη περιοχή είναι η ακόλουθη (βλ. Εικόνα 1):
- Η μονάδα καύσης στην Π.Ε. (Περιφερειακή Ενότητα) Ροδόπης ή Ξάνθης θα υποδέχεται απορρίμματα από την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
- Η μονάδα καύσης στην Π.Ε. Κοζάνης θα υποδέχεται απορρίμματα από τις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Μακεδονίας, Ηπείρου, Θεσσαλίας και μέρους της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων (Κέρκυρας).
- Η μονάδα καύσης στην Π.Ε. Αρκαδίας, Αχαΐας ή Ηλείας θα υποδέχεται απορρίμματα από τις Περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας, Πελοποννήσου και μέρους της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων (Κεφαλλονιάς, Ζακύνθου και Λευκάδας).
- Η μονάδα καύσης στην Π.Ε. Βοιωτίας θα υποδέχεται απορρίμματα από τις Περιφέρειες Στερεάς Ελλάδας και μέρους της Περιφέρειας Αττικής (Δυτικού Πάρκου και Βόρειου Πάρκου Αττικής).
- Η μονάδα καύσης στην Περιφέρεια Αττικής θα υποδέχεται απορρίμματα μέρους της Περιφέρειας Αττικής (Βορειοανατολικής Αττικής, Κεντρικού Τομέα, Πειραιά και Νοτιοανατολικού Πάρκου), Βορείου Αιγαίου και μέρους της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου (Σύρου, Νάξου, Άνδρου, Κω, Καλύμνου, Μήλου, Τήνου, Λέρου, Μυκόνου, Πάρου και Πάτμου).
- Η μονάδα καύσης στην Π.Ε. Ηρακλείου θα υποδέχεται απορρίμματα από την Περιφέρεια Κρήτης και μέρους της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου (Θήρας, Ρόδου και Καρπάθου).
Εικόνα 1: Γεωγραφική κατανομή των σχεδιαζόμενων 6 μονάδων καύσης απορριμμάτων [1]
Ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης των απορριμμάτων
Η δημιουργία εργοστασίων καύσης – ενεργειακής αξιοποίησης των αστικών στερεών απορριμμάτων (ΑΣΑ), προωθείται πανελλαδικά εδώ και χρόνια. Η πρώτη εφαρμογή της καύσης των ΑΣΑ έγινε στην τσιμεντοβιομηχανία του Βόλου με δραματικές επιπτώσεις στην ατμοσφαιρική ρύπανση της πόλης, «ορατές δια γυμνού οφθαλμού» από τους κατοίκους.
Τα αστικά στερεά απορρίμματα (ΑΣΑ) αποτελούν μια από τις σημαντικότερες αιτίες υποβάθμισης του ελληνικού αστικού και φυσικού περιβάλλοντος απειλώντας την υγεία των πολιτών με επιπλέον επιπτώσεις οικονομικές και κοινωνικές. Το μέγεθος του προβλήματος φαίνεται χαρακτηριστικά από τις κοινωνικές αντιδράσεις και συγκρούσεις, που παρουσιάζονται σε πολλές περιοχές της χώρας.
Με δεδομένο ότι στην Ελλάδα σήμερα είναι ανεπιθύμητο κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά το γεγονός ότι τα ΑΣΑ καταλήγουν είτε σε χώρους ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων (ΧΑΔΑ) είτε σε χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), προωθείται πανελλαδικά η εγκατάσταση εργοστασίων καύσης – ενεργειακής αξιοποίησης απορριμμάτων, με προφανές το ενδιαφέρον των πολυεθνικών και εθνικών εταιρειών, αφού η διαχείριση των απορριμμάτων μπορεί να αποφέρει μεγάλα κέρδη. Κέρδη για τους επιχειρηματίες, τα οποία θα προκύψουν από τα επιπλέον οικονομικά βάρη που θα πληρώσουν οι πολίτες για την ιδιωτικοποιημένη διαχείριση απορριμμάτων και μάλιστα σε περίοδο οικονομικής κρίσης και ακρίβειας με τα εισοδήματα των πολιτών συνεχώς να μειώνονται.
Η πολιτική ιδιωτικοποίησης της διαχείρισης των απορριμμάτων δεν είναι τυχαία, αλλά αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της επιχειρούμενης ιδιωτικοποίησης τομέων στρατηγικής σημασίας για την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον (όπως είναι επίσης η ηλεκτρική ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες, οι μεταφορές, η ύδρευση κλπ). Αυτή η νεοφιλελεύθερη πολιτική ιδιωτικοποιήσεων σε συνδυασμό με την άνευ ιστορικού προηγουμένου επιθετική πολιτική του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου αποτελεί μια πρωτοφανή επίθεση του μικρότερου αλλά και πλουσιότερου ποσοστού της κοινωνίας εναντίον της συντριπτικής πλειονότητας του πληθυσμού και οδηγεί σε μια τεράστια μεταφορά πλούτου από τους εργαζόμενους και τους μικρομεσαίους στα χέρια λίγων, βαθαίνοντας ακόμα περισσότερο την υπάρχουσα κρίση [2].
Επιπτώσεις της καύσης των απορριμμάτων στο περιβάλλον και την υγεία
Η μέθοδος της θερμικής επεξεργασίας – καύσης – αποτέφρωσης – πυρόλυσης – αεριοποίησης των ΑΣΑ έχει μεν λιγότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε σύγκριση με αυτές που έχουν τα ΑΣΑ όταν οδηγούνται σε χωματερή, αλλά οδηγεί σε νέες αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις που αφορούν στην εκπομπή αέριων ρύπων, σωματιδίων, μετάλλων και ιδίως διοξινών, φουρανίων και πολυαρωματικών ενώσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι η καύση απορριμμάτων είναι υπεύθυνη στο μεγαλύτερο ποσοστό παγκόσμια για τις εκπομπές διοξινών και φουρανίων στον αέρα και ιδίως σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, Καναδάς, Ηνωμένο Βασίλειο, Ολλανδία, Δανία, Ελβετία, Ιαπωνία κλπ [3].
Στους αέριους ρύπους που εκπέμπονται από εργοστάσια καύσης απορριμμάτων περιλαμβάνονται: NO2, NO, CO, CO2, SO2, SO3, NH3, HCL, HF, HC.
Τα εκπεμπόμενα στερεά σωματίδια και η ιπτάμενη τέφρα περιέχουν Cr, Ni, Cu, Zn, Ag, Pb, S, P, B με κυρίαρχα στοιχεία στην τέφρα Si, Fe, Al, Ca, Mg, K, Na.
Επίσης, περιέχονται οργανικές ενώσεις, που αν και βρίσκονται σε ίχνη, εντούτοις είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την υγεία εξαιτίας της τοξικότητάς τους. Πάνω από 100 οργανικές ενώσεις όπως πολυχλωριωμένες διβενζο-p-διοξίνες (PCDD), πολυχλωριωμένα διβενζοφουράνια (PCDF), πολυχλωριωμένες φαινόλες, πολυχλωριωμένα βενζένια, φθαλικοί εστέρες και πολυαρωματικοί υδρογονάνθρακες (ΠΑΥ).
Γενικά, οι ενώσεις αυτές είναι τοξικές, καρκινογόνες, μεταλλαξιγόνες και τερατογόνες. Οι διοξίνες (PCDD) είναι ιδιαίτερα σταθερές στο περιβάλλον και διασπείρονται στο έδαφος, στα ψάρια και στα θηλαστικά, σε περιοχές όπου υπάρχει εκπομπή τους στην ατμόσφαιρα. Μεταξύ των πιο γνωστών σοβαρών επιπτώσεων στην υγεία αποτελεί το βιομηχανικό επεισόδιο στο Sevezo της Ιταλίας και η περιβαλλοντική καταστροφή που ακολούθησε, καθώς και η πρόκληση δερματικών παθήσεων σε βιομηχανικούς εργάτες [4, 5, 6].
Παρά την υπάρχουσα τεχνολογία αντιρύπανσης, καμία εγγύηση δεν υπάρχει για 100% απόδοση, ούτε βέβαια για την αποφυγή ατυχήματος. Τα ατυχήματα βιομηχανικής κλίμακας σε εργοστάσια καύσης απορριμμάτων (συνήθως εκτεταμένες πυρκαγιές και εκρήξεις) αποτελούν μεγάλο κίνδυνο με τεράστιες επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία των κατοίκων. Η επικινδυνότητά τους έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι μπορεί να λάβει χώρα ανεξέλεγκτη καύση της μάζας των αποβλήτων, με επακόλουθο την ανεξέλεγκτη απελευθέρωση πολύ τοξικών ουσιών στον αέρα (διοξίνες, φουράνια, πολυαρωματικά κλπ). Συνήθεις παράγοντες που προκαλούν τα ατυχήματα είναι τα ανεπαρκή πρότυπα ασφαλείας, η μη τήρηση των προτύπων, ελαττώματα του εξοπλισμού, ανθρώπινες αστοχίες, αλλά και απρόβλεπτες συμπτώσεις.
Στο χάρτη, παρουσιάζονται 97 τέτοια ατυχήματα στην Ευρώπη (βλ. Εικόνα 2). Γενικότερα, πολλά από τα ατυχήματα έφθασαν στα ΜΜΕ. Κάποια δεν αποκαλύφθηκαν ποτέ. Η καταγραφή που παρουσιάζεται σε αυτόν τον χάρτη δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί εξαντλητική [7].
Εικόνα2. Χάρτης ατυχημάτων βιομηχανικής κλίμακας που συνέβησαν σε εργοστάσια καύσης απορριμμάτων
Επιπτώσεις κοινωνικές και οικονομικές από την καύση των απορριμμάτων
Αναφέρεται συχνά το γεγονός της δυνατότητας παραγωγής ενέργειας με τη μέθοδο της καύσης απορριμμάτων και μάλιστα αντιμετωπίζεται από ορισμένους ως ΑΠΕ (ανανεώσιμη πηγή ενέργειας), οπότε τυγχάνει και σχετικών οικονομικών προνομίων. Αποκρύπτεται όμως, ότι το εξωτερικό-περιβαλλοντικό κόστος (υπολογιζόμενο σε ευρώ ανά κιλοβατώρα) παραγωγής ενέργειας με αυτήν τη μέθοδο είναι όσο και το εξωτερικό κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με λιγνίτη!
Οι οικονομικές επιπτώσεις αυτής της μεθόδου είναι πολύ μεγάλες, αφού το συνολικό κόστος επεξεργασίας μπορεί να φθάσει (ανάλογα με την τεχνολογία) να είναι περίπου τετραπλάσιο σε σχέση με την ανακύκλωση, αν η μονάδα καύσης ιδρυθεί και λειτουργήσει από δημόσιο ή αυτοδιοικητικό φορέα. Επειδή όμως οικονομικά η επένδυση είναι απαγορευτική για το δημόσιο και την αυτοδιοίκηση (ιδίως σε περιόδους οικονομικής κρίσης), προωθείται η λύση της ίδρυσης και λειτουργίας σχετικών μονάδων από ιδιωτικές επιχειρήσεις, οπότε το συνολικό κόστος επεξεργασίας μπορεί να φθάσει (ανάλογα με την τεχνολογία) να είναι περίπου 7 φορές ακριβότερο από τη λύση της ανακύκλωσης από δημόσιο ή αυτοδιοικητικό φορέα.
Η μέθοδος λοιπόν της καύσης οδηγεί σε οικονομικά και περιβαλλοντικά βάρη, που πληρώνουν οι πολίτες (διαμέσου των ιδιαίτερα αυξημένων δημοτικών τελών για τη διαχείριση των ΑΣΑ και των φόρων που αντιστοιχούν στο εξωτερικό-περιβαλλοντικό κόστος) και σε κέρδη για την ιδιωτική επιχείρηση, που θα αναλάβει τη διαχείριση των ΑΣΑ [8, 9].
Υπογραμμίζεται ότι σχεδιάζονται εργοστάσια τέτοιου μεγέθους, που για να λειτουργήσουν με το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος παρέχοντας ενέργεια, θα πρέπει να λειτουργούν συνεχώς όλο το 24ωρο και όλες τις μέρες του χρόνου. Για τον σκοπό αυτόν υπογράφονται δεσμευτικά συμβόλαια με ρήτρες, για να παρέχονται από την αυτοδιοίκηση οι προσυμφωνημένες ποσότητες απορριμμάτων. Αυτό στις περισσότερες περιπτώσεις οδηγεί στην ανάγκη εισαγωγής απορριμμάτων από άλλες περιοχές ή και από άλλες χώρες.
Ιδιαίτερη όμως σημασία έχει το γεγονός, ότι για να πετύχει η μέθοδος διαχείρισης των ΑΣΑ με καύση, πρέπει πρώτα να αποτύχουν οι πολιτικές μείωσης, επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης και κομποστοποίησης των ΑΣΑ. Διότι αν αυτές πετύχουν δεν μένει τίποτα για να οδηγηθεί στις μονάδες καύσης.
Προσεγγίζοντας τη διαχείριση των απορριμμάτων με το κεφάλι ψηλά και τα πόδια στη γη
Ποιά μέθοδος διαχείρισης των ΑΣΑ είναι κατάλληλη και για ποιόν είναι κατάλληλη;
Εδώ και πολλές δεκαετίες, επιστημονικές έρευνες, καθώς και εφαρμογές σε όλο τον κόσμο απέδειξαν αυτό, που μόλις πριν μερικά χρόνια αποδέχθηκε θεσμικά και η Ευρωπαϊκή Ένωση, ότι η καλύτερη διαχείριση των ΑΣΑ από ταυτόχρονα κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική άποψη είναι αυτή που στηρίζεται σε τρεις άξονες με την εξής ιεράρχηση (βλ. Εικόνα 3):
1) πρόληψη – μείωση
2) επαναχρησιμοποίηση και
3) ανακύκλωση – κομποστοποίηση – λιπασματοποίηση των απορριμμάτων,
έτσι ώστε μια πολύ μικρή ποσότητα αδρανών απορριμμάτων να καταλήγει σε χώρο υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ).
Αντίθετα, η σημερινή κατάσταση με τις χωματερές και τους ΧΥΤΑ (τελευταία μέθοδος στην ιεράρχηση) και η σχεδιαζόμενη με τα εργοστάσια καύσης – ενέργειας (προτελευταία μέθοδος στην ιεράρχηση) αποτελούν τις χειρότερες λύσεις διαχείρισης απορριμμάτων από κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική άποψη [2, 8, 9].
Εικόνα 3. Η ιεράρχηση της διαχείρισης των απορριμμάτων από ταυτόχρονα κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική άποψη
Η συνάρθρωση των τριών αυτών ιεραρχημένων αξόνων σε μια ολοκληρωμένη μέθοδο και σε συνδυασμό με την αποκεντρωμένη διαχείριση (εγκαταστάσεις και συστήματα διαχείρισης σε επίπεδο δήμου ή διαχειριστικής ενότητας δήμων και όχι πανάκριβα επενδυτικά και λειτουργικά μεγαθήρια καύσης) είναι η φθηνότερη διαχείριση , προστατεύει το περιβάλλον, μπορεί να υλοποιηθεί από τις τοπικές κοινωνίες και τα οφέλη να τα καρπωθεί όλη η κοινωνία (υπό προϋποθέσεις).
Υπάρχει λοιπόν μια επιστημονικά και θεσμικά διεθνώς αποδεκτή ιεραρχία των μεθόδων διαχείρισης των απορριμμάτων, που αναδεικνύει τις λύσεις που ωφελούν τις τοπικές κοινωνίες (βλ. Εικόνα 4).
Εικόνα 4. Προσεγγίζοντας τη διαχείριση των απορριμμάτων με το κεφάλι πάνω και τα πόδια κάτω στη γη
Βασικό χαρακτηριστικό στην εφαρμογή αυτής της κοινωνικά – οικονομικά – περιβαλλοντικά καλύτερης και ολοκληρωμένης μεθόδου διαχείρισης των απορριμμάτων είναι και η εσωτερικά αυστηρή ιεράρχηση των τριών αξόνων: α) πρόληψη-μείωση, β) επαναχρησιμοποίηση και γ) ανακύκλωση-κομποστοποίηση, που σημαίνει ότι προχωρούμε στον επόμενο άξονα, αφού έχουν εξαντληθεί όλες οι δυνατότητες που προσφέρει ο προηγούμενος.
Με αυτήν την ολοκληρωμένη μέθοδο διαχείρισης: αποφεύγεται μεγάλο μέρος των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των απορριμμάτων και των φόρων που αντιστοιχούν στο κόστος της περιβαλλοντικής βλάβης
- εξοικονομούνται πόροι (πρώτες ύλες και ενέργεια)
- δημιουργούνται περισσότερες (από οποιαδήποτε άλλη μέθοδο) νέες θέσεις εργασίας σε τοπικό επίπεδο
- μειώνονται οι τιμές ένεκα αποφυγής περιττών εξόδων (πχ συσκευασίας)
- εξοικονομείται εισόδημα για τους πολίτες (τα επαναχρησιμοποιημένα προϊόντα είναι φθηνότερα)
- τα οφέλη μπορούν να κατανέμονται κοινωνικά δίκαια, εφόσον η διαχείριση δεν γίνεται από ιδιωτική επιχείρηση, αλλά από φορείς των τοπικών κοινωνιών [8].
Όταν η αυτοδιοικητική διαχείριση δεν μπορεί (για οποιονδήποτε λόγο) να ταυτισθεί με την κοινωνικά – οικονομικά – περιβαλλοντικά καλύτερη διαχείριση των ΑΣΑ σε αποκεντρωμένη κλίμακα με κοινωνικό έλεγχο και διαδικασίες δημοκρατικού προγραμματισμού, τότε είναι οι ίδιοι οι πολίτες της περιοχής, που μπορούν να την εφαρμόσουν βασιζόμενοι στα στέρεα θεμέλια της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας και της άμεσης δημοκρατίας, δημιουργώντας μη-κερδοσκοπική συνεργατική επιχείρηση – συνεταιρισμό για τη διαχείριση των ΑΣΑ και αναδεικνύοντας έτσι το πραγματικό περιεχόμενο του όρου «δημόσια διαχείριση» (διαχείριση από τον «δήμο», δηλαδή από τον «λαό», που είναι το πρωταρχικό και αρχαιοελληνικό νόημα της λέξης) [2].
Εδώ είναι, που όλοι οι πολίτες της περιοχής χρειάζεται να πάρουν την υπόθεση στα δικά τους χέρια και να προωθήσουν οι ίδιοι την υλοποίηση της κοινωνικά – οικονομικά – περιβαλλοντικά καλύτερης διαχείρισης των ΑΣΑ σε αποκεντρωμένη κλίμακα και με διαδικασίες άμεσης δημοκρατίας.
Η συγκυρία της οικονομικής κρίσης με τη συνεχή πτώση των εισοδημάτων και τη συνεχιζόμενη ακρίβεια, καθιστά ακόμα πιο επιτακτική και αναγκαία τη συνεργατική εναλλακτική, για να αποφευχθούν νέα οικονομικά βάρη στους πολίτες, που θα φέρει η όποια ιδιωτικοποίηση, αλλά και για να διατίθεται το όποιο πλεόνασμα στην κάλυψη των πραγματικών κοινωνικών αναγκών και όχι των ιδιωτικών συμφερόντων.
Αντί επιλόγου: Δύο νόμοι της ρύπανσης, ένας κακός και ένας καλός
Ένας από τους πρωτεργάτες της προσέγγισης του ζητήματος των απορριμμάτων με την ονομαζόμενη «κοινωνία μηδενικών αποβλήτων», ανέδειξε μέσα από την πράξη την ισχύ δύο νόμων της ρύπανσης. Ενός κακού και ενός καλού, όπως τους ονομάζει.
«Ο κακός νόμος της ρύπανσης: το επίπεδο της ρύπανσης αυξάνεται όσο αυξάνεται το επίπεδο της διαφθοράς». Όσο πιο διεφθαρμένη είναι μια κοινότητα, τόσο πιο ρυπασμένη θα είναι. Πουθενά αυτό δεν είναι πιο εμφανές από ότι με το θέμα των ΑΣΑ στην πόλη της Νάπολης της Ιταλίας.
«Ο καλός νόμος της ρύπανσης: το επίπεδο της ρύπανσης μειώνεται όσο αυξάνεται το επίπεδο συμμετοχής του κοινού». Εν ολίγοις, πρέπει να καθαρίσουμε το πολιτικό σύστημα προκειμένου να καθαρίσουμε το περιβάλλον μας. Πουθενά δεν είναι πιο εμφανής αυτή η διαφθορά από τη συνεχή προώθηση των μεγάλων χώρων υγειονομικής ταφής και των μονάδων καύσης απορριμμάτων [10].
Πηγές:
[1] Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, “Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για τη δημιουργία δικτύου μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης ΑΕΠΥ (Απορριμματογενείς Ενεργειακές Πρώτες Ύλες) από ΑΣΑ (Αστικά Στερεά Απόβλητα)”, Ιούλιος 2025
[2] Νικολάου Κ., “Η συνεργατική εναλλακτική της κοινωνίας απέναντι στην κερδοσκοπική συμμαχία της διαχείρισης των απορριμμάτων”, Για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, 1 (46), 2012
[3] United Nations Environment Programme (UNEP), “Dioxin and Furan Inventories”, Geneva, Switzerland, 1999
[4] Eiceman G.A., Clement R.E., Karasek F.W., “Analysis of fly ash from municipal incinerators for trace organic compounds”, Analytical Chemistry, 51(14), 2343, 1979
[5] Eiceman G.A., Clement R.E., Karasek F.W., “Variations in concentrations of organic compounds including polychlorinated dibezo-p-dioxins and PAH in fly ash from a municipal incinerator”, Analytical Chemistry, 53(7), 955, 1981
[6] Νικολάου Κ., “Εργοστάσιο αποτέφρωσης απορριμμάτων και ατμοσφαιρική ρύπανση”, Πρακτικά 11ου Πανελλήνιου Συνέδριου Χημείας : Χημεία και Υγεία, Ένωση Ελλήνων Χημικών, Αθήνα, 2-5 Δεκ. 1986, τ.Β, σσ.505-509
[7] IPEP – International POPs (Persistent Organic Pollutants) Elimination Network, “Waste Incinerators Accidents”, 2019
[8] Νικολάου Κ., “Η κοινωνική, ολοκληρωμένη και αποκεντρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων”, Τεχνογράφημα, 447, 18-19, 2012
[9] Νικολάου Κ., “Η καύση απορριμμάτων εναντίον των φυσικών διεργασιών της μείωσης-επαναχρησιμοποίησης-ανακύκλωσης”, Διαδικτυακή Ημερίδα «Οι επιπτώσεις της καύσης των απορριμμάτων στο περιβάλλον, την υγεία, την κοινωνία και η εναλλακτική λύση», Θεσσαλονίκη, 20.5.2021.
[10] Paul Connett, “Zero Waste: A Key Move towards a Sustainable Society”, The American Environmental Health Studies Project, www.researchgate.net, 2007
.jpg)
.jpg)
.png){kind=logo}
